Strijkorkest Metamorphosen: The American dream

Droom jij ook weleens van een nieuwe start? Ergens heen gaan waar niemand je nog kent en je leven daar een ongekende wending geven. Je eigen kansen maken en verzilveren, in een land van ongekende mogelijkheden. Droomt niet iedereen wel eens van Amerika? Dit najaar speelt Strijkorkest Metamorphosen een programma rond deze droom.

Strijkorkest Metamorphosen speelt in samenwerking met celliste Ketevan Roinishvili en onder leiding van Gijs Kramers:

Lyric for Strings van George Walker
Cello Concerto van Robert Schumann
Symphony for Strings van William Schuman
American Movements van Antonin Dvořák

Schumann in Amerika
Robert Schumann droomde lange tijd van een grote concertreis door de Verenigde Staten. We weten niet of het een verlangen naar dit land van ongekende mogelijkheden was, of dat Duitsland te klein en provinciaal aanvoelde, maar hij zag in ieder geval grote kansen, ook financieel, voor een serie pianoconcerten gegeven door zijn vrouw Clara. Vanwege verplichtingen en praktische bezwaren bleef het bij een vurig verlangen: van Amerikaanse stad naar stad reizen, bedolven onder bloemen.
Verlangen spreekt uit het gehele oeuvre van Schumann, wat ook zeker geldt voor zijn celloconcert. Elegant en warm is het werk, een echt samenspel tussen solist en orkest.
Dat het concert met alleen strijkers uitvoeren in plaats van met een volledig orkest geen gek idee is, schreef Schumann zelf al aan zijn uitgever Breitkopf & Härtel. Zijn celloconcert zou ook bij uitstek geschikt zijn om met een strijkkwartet te spelen, “[…] zodat men het werk ook in de privé sfeer kan spelen […]”. Het werk wint aan intieme balans, opbouwend naar een duet tussen solo cello en eerste orkest cello in het laatste deel.

Spillville Ioha
Antonin Dvořák had, net als Schumann, dezelfde droom om naar Amerika te trekken, maar in tegenstelling tot Schumann voerde hij zijn droom wel uit. Van 1892 tot 1895 was hij de directeur van het National Conservatory of Music in New York. Een aantal van zijn meest bekende en geliefde werken schreef hij in de Verenigde Staten, maar bij vlagen was Dvořák doodongelukkig in het land van ongekende mogelijkheden.
Rust en geluk vond hij in de zomervakantie van 1893 bij de Tsjechische gemeenschap van het stadje Spillville in Ioha. Hij schreef er zijn 12e strijkkwartet, nu ook wel het ‘Amerikaanse’ kwartet genoemd. De schets van het werk kostte hem drie en de uitwerking dertien dagen. Hij noteerde op de partituur: “God zij dank. Ik ben tevreden. Het ging snel.”
Hoe Amerikaans het werk is, daar lopen de meningen over uiteen. Er wordt bijvoorbeeld gezegd dat Dvořák zich, met name in het tweede deel, door Indiaanse toonladders en ritmiek liet inspireren als een eerbetoon aan de oorspronkelijke bewoners van de Verenigde Staten. Metamorphosen speelt twee delen uit het werk: dit beroemde tweede en het dansende vierde deel.

Symphony for Strings
Net als Dvořák verwerkte de Amerikaanse en Joodse componist William Schuman ook graag volksmelodieën in zijn werken. Geboren in de Bronx, speelde hij als klein jongetje viool en banjo. Tijdens zijn middelbare schooltijd leidde hij zijn eigen dansorkest: "Billy Schuman and his Alamo Society Orchestra", in te huren voor feesten en partijen.
In zijn latere composities experimenteerde hij met het verwerken van moderne invloeden, jazz, dissonantie en geluiden van de straat. Voor zijn ‘oorlogs’ cantate, “A Free Song”, gecomponeerd in 1943, won hij de Pulitzer Prize.
Uit datzelfde jaar stamt zijn symfonie voor strijkers. Al direct bij verschijnen werd het stuk populair. Het is een van Schuman’s meest gespeelde werken, onder andere door de promotie van zijn vriend Leonard Bernstein. De ‘oorlogs symphonie’ (ook wel symfonie nummer vijf) is met zijn 18 minuten relatief kort en bestaat uit drie delen. Na de beide canons van de eerste twee delen eindigt het werk snel en opgetogen: men verwachtte toen dat de oorlog snel zou zijn afgelopen.

Ongelijke kansen

Dat er een keerzijde is van het land van ongekende mogelijkheden, weten we natuurlijk. Kansen zijn er niet voor iedereen. Misschien is het land van ongekende mogelijkheden vooral ook een land van ongekende tegenstellingen. Onder andere de weerslag van het slavernijverleden echoot nog altijd door, ook in de gepolariseerde politiek van nu.

George Walker arrangeerde het tweede deel van zijn eerste strijkkwartet, een jeugdwerk uit 1946, tot ‘Lyric for Strings’ voor strijkorkest. Het langzame werk is opgedragen aan de grootmoeder van Walker, Melvina King, een voormalige slavin die tijdens het schrijven van het stuk overleed.

De jonge Walker begon zijn carrière als pianist, en voerde op jonge leeftijd bijvoorbeeld Rachmaninov’s derde piano concert uit met het Philadelphia Orchestra onder Eugene Ormandy.

Op het conservatorium begon hij naast zijn studie piano ook met componeren, ondanks zijn vrees dat hij als zwarte componist maar weinig opdrachten zou kunnen krijgen. Een vrees die jaren terecht bleek, maar gelukkig stimuleerde Nadia Boulanger hem door te zetten. Op late leeftijd won hij uiteindelijk, net als Schuman, de Pulitzer prijs.

"Ik heb een zeer sterke affiniteit met de negrospiritual en heb ook geput uit Amerikaanse volksliederen, en populaire en patriottische deuntjes, die naar mijn mening een plaats verdienen in serieuze composities." zei hij in een interview uit 1982 met de New York Times. "Ik kan mijn identiteit als zwarte componist op geen enkele manier verbergen."

Host or Publisher Stadsherstel Amsterdam